Παιδεία και Πληροφορική: Η ποιητική ουσία της Πληροφορικής ως δημιουργική πρόκληση για το εκπαιδευτικό μας σύστημα

The process of preparing programs for a digital computer 

is especially attractive because it not only can be 

economically and scientifically rewarding, 
it can also be an aesthetic experience
much like composing poetry or musicⁱ. 

Donald Knuth, The Art of Programming

… ἡ γάρ τοι ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ ὂν ἰόντι ὁτῳοῦν αἰτία πᾶσά ἐστι ποίησις, ὥστε καὶ αἱ ὑπὸ πάσαις ταῖς τέχναις ἐργασίαι ποιήσεις εἰσὶ καὶ οἱ τούτων δημιουργοὶ πάντες ποιηταίⁱⁱ.

Πλάτων, Συμπόσιον

Τον τελευταίο καιρό αναδεικνύεται εκ νέου, με πολύ συγκεκριμένη μορφή, το ερώτημα: Είναι επιστήμη η Πληροφορική; Αναφερόμαστε, φυσικά, στα τεκταινόμενα στο χώρο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η ειδική μορφή του ερωτήματος αφορά την επιστημονική αυτονομία και την παιδαγωγική αξία της Πληροφορικής. Συνακόλουθα, την αναγκαιότητα ύπαρξής της στο δημόσιο σχολείο ως αυτόνομου επιστημονικού πεδίου άρα και της διατήρησης των κλάδων εκπαιδευτικού προσωπικού Πληροφορικής ΠΕ19 και ΠΕ20.

Ας εντοπίσουμε αρχικά τους δύο πόλους ανάμεσα στους οποίους κινούνται οι απαντήσεις που έχουν διατυπωθεί σχετικά με την αυτονομία της Πληροφορικής γενικώς και ειδικώς σε σχέση με την παρουσία της στο εκπαιδευτικό σύστημα:

1. Ολιστική προσέγγιση: Η Πληροφορική δεν έχει εγγενή αυτονομία και πρέπει να αντικατασταθεί και ως λέξη με τον συμβατικό όρο ΤΠΕⁱⁱⁱ. Ειδικώς για την εκπαίδευση, οι οπαδοί αυτής της προσέγγισης διατείνονται ότι στόχος της εισαγωγής των ΤΠΕ στο σχολείο είναι να ενισχύσουν τη διαθεματικότητα και να εκσυγχρονίσουν τη διδασκαλία των συμβατικών διδακτικών αντικειμένων.
2. Τεχνοκρατική προσέγγιση: Η Πληροφορική είναι εγγενώς αυτόνομη ως επιστημονικό πεδίο με διακριτή παιδαγωγική αξία που συνδέεται, μεταξύ άλλων, με το λογικό συλλογισμό, την επίλυση προβλημάτων, την ικανότητα ανάλυσης και σύνθεσης. Συνακόλουθα, το σχολείο οφείλει να προσφέρει στους μαθητές αντίστοιχα μαθήματα, ιδίως στη λυκειακή βαθμίδα.

Φυσικά, οι δύο ανωτέρω προσεγγίσεις είναι, όπως αναφέραμε, οι δύο πόλοι ενός άξονα εντός του οποίου αρκετές άλλες μικτές προσεγγίσεις είναι δυνατές. Ο όρος που συνήθως χρησιμοποιείται για να τις περιγράψει είναι πραγματολογική προσέγγιση. Εδώ, φαίνεται να συνυπάρχουν η χρήση των ΤΠΕ ως μέσου πρόσβασης στην πληροφορία (ολιστική προσέγγιση), η διδασκαλία της Πληροφορικής για την οικοδόμηση γνώσεων και δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων με τη βοήθεια των ΤΠΕ -οι οποίες, όμως, εκτιμάται ότι έχουν γενική αξία και εφαρμογή και σε άλλα πεδία- και, τέλος, οι ΤΠΕ ως κοινωνικό φαινόμενο και συστατικό του σύγχρονου πολιτισμού.

Είναι προφανές ότι η πραγματολογική προσέγγιση παρουσιάζει ισχυρά πλεονεκτήματα και, εν τέλει, δεν μπορεί παρά να είναι η κυρίαρχη επιλογή. Ωστόσο, ακριβώς λόγω της ιδιομορφίας της ως ενδιάμεσης προσέγγισης ανάμεσα στους δύο πόλους, είναι πολύ εύκολο να διολισθήσει στην πράξη σε δύο αμοιβαίως ενισχυόμενες (φαύλος κύκλος) κατευθύνσεις:

• Η διολίσθηση προς το ολιστικό μοντέλο οδηγεί σε φαινόμενα όπου τα μαθήματα Πληροφορικής αποσυνδέονται από την ανάγκη οικοδόμησης γενικών γνώσεων και δεξιοτήτων που αντέχουν στο χρόνο και δεν επηρεάζονται από τις συνεχείς ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές.
• Η διολίσθηση προς το τεχνοκρατικό μοντέλο συνεπάγεται φαινόμενα όπου τα μαθήματα που κάνουν χρήση των ΤΠΕ εστιάζουν μονομερώς σε τεχνικές ανεύρεσης, μετασχηματισμού, αρχειοθέτησης, διανομής και μεταγωγής πληροφοριών χωρίς οι μαθητές να μπορούν να οικοδομήσουν γνώσεις και δεξιότητες ποιοτικής διάκρισης, κριτικής αποτίμησης, εκφραστικής ακρίβειας και συνεργατικής δημιουργίας.

Εκτιμούμε ότι ο φαύλος κύκλος που επισημαίνουμε είναι ήδη υπαρκτός και, εκτός των άλλων, παίρνει μορφές που αλλοιώνουν την ίδια τη φύση της παιδείας. Αναφερόμαστε στην επικράτηση εμπορευματικών προσεγγίσεων για την “πιστοποίηση Η/Υ” ή το “πανελληνίως εξεταζόμενο μάθημα” ως επιστέγασμα της διαδικασίας βασικού και προχωρημένου ψηφιακού εγγραμματισμού αντίστοιχα.

Με διαφορετικά λόγια, οι μαθητές καλούνται να αναπτύξουν τεχνικές δεξιότητες χειρισμού των ΤΠΕ και των μεθοδολογικών αρχών της Πληροφορικής εν είδει παθητικών καταναλωτών της τεχνολογίας. Δεν αναπτύσσουν τις αναγκαίες δημιουργικές ικανότητες που θα τους επιτρέψουν να εκφραστούν (προσωπικά ή συνεργατικά) μέσω των εργαλείων και των μεθοδολογικών αρχών της Πληροφορικής προκειμένου να συμμετέχουν συνειδητά στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι σήμερα ως μαθητές και αύριο ως υπεύθυνοι πολίτες. Πολύ περισσότερο, δεν αποκτούν τα αναγκαία διανοητικά εφόδια που θα τους επιτρέψουν ως μέλη του κοινωνικού συνόλου να κατανοήσουν τις σύγχρονες τεχνολογίες και να συμβάλλουν στην δημοκρατική διαχείριση - διακυβέρνηση της τεχνολογίας και των εφαρμογών της.

Δυστυχώς, οι ανωτέρω παρατηρήσεις, στο βαθμό που όντως απηχούν τη βιούμενη από όλους μας εκπαιδευτική πραγματικότητα, ισχύουν κατά μείζονα λόγο για το μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας μας. Οι πολίτες παραμένουν διανοητικά αφοπλισμένοι την ίδια στιγμή που η ανάγκη ενεργούς εμπλοκής τους στην ορθολογική αξιοποίηση της Πληροφορική προς όφελος όλων είναι περισσότερο από ποτέ πιεστική. Η κοινωνία συνολικά, όχι μόνο το σύγχρονο σχολείο, παραμένει σε καθεστώς πληροφορικής αμάθειας ή, το χειρότερο, ημιμάθειας που οδηγεί σε προσωπικές και συλλογικές αποφάσεις που σπαταλούν πολύτιμους και σπάνιους πόρους. Έχουμε και σε επίπεδο κοινωνίας ανάλογο φαύλο κύκλο: Η μαζική χρήση των ΤΠΕ αντιστοιχεί σε κυνήγι των τεχνολογικών εξελίξεων με τη μορφή του τεχνολογικού καταναλωτισμού σε ατομικό και κρατικό επίπεδο. Η δε Πληροφορική των “ουδέτερων τεχνοκρατών” διαμορφώνει ένα οργουελικό μέλλον για όλους.

Η κατάσταση που περιγράψαμε φαίνεται να επιβεβαιώνει μια φιλοσοφική παράδοση που αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό την τεχνολογία θεωρώντας ότι βρίσκεται στον αντίποδα του ανθρωπισμού. Ως απάντηση στον τεχνολογικό μονόδρομο των σύγχρονων κοινωνιών, συνήθως προτείνεται η Τέχνη (με την έννοια των Καλών Τεχνών - Arts) η οποία αποτελεί ανέκαθεν το πεδίο συνάντησης του Ανθρώπου με το Αγαθό, την Αλήθεια και το Κάλλος. Αυτός ο δυισμός Τέχνης και Τεχνολογίας είναι μάλλον άγνωστος στο αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους οι οποίοι με τον όρο Τέχνη εννοούσαν εξίσου τις Καλές Τέχνες και τις Πρακτικές Τέχνες. Αν στις μέρες μας αυτή η αρχική ενότητα έχει διασπαστεί τούτο μάλλον οφείλεται στην μονομερή εστίαση της Τεχνολογίας στην εργαλειακή αποτελεσματικότητα με τελικό στόχο την μεγιστοποίηση οικονομικών μεγεθών.

Στην περίπτωση της Πληροφορικής, ωστόσο, εμφανίζονται κάποιες αξιοσημείωτες ρωγμές στο κυρίαρχο υπόδειγμα του Τεχνολογείν. Η πλέον ορατή, προς το παρόν, αφορά τη στάση ζωής^iv του Ελεύθερου Λογισμικού. Φαίνεται πως η ίδια η φύση της Πληροφορικής καθιστά εφικτή την επανασύνδεση των Πρακτικών Τεχνών με τις Καλές Τέχνες επαναφέροντας τον όρο Τέχνη στον αρχικό εννοιολογικό του χώρο. Συνακόλουθα, το βίωμα του τεχνολόγου Πληροφορικού το οποίο μας περιγράφει ο Donald Knuth^v αποτελεί κατεπείγουσα ανάγκη να μεταφερθεί στο χώρο του σχολείου. Ως βίωμα τόσο του δάσκαλου Πληροφορικού όσο και του μαθητή. Εξάλλου, η χαρά της δημιουργίας δεν περιορίζεται μόνο στο πεδίο της “χρήσης” γλωσσών προγραμματισμού γενικού σκοπού. Αφορά τη χρήση και άλλων πληροφορικών αγαθών. Παρατηρείται, μάλιστα, στις μέρες μας μια διαρκώς εντεινόμενη τάση να αναδειχθεί αφενός η φύση της Πληροφορικής ως γενικής γλώσσας-εργαλείου του σκέπτεσθαι και αφετέρου των συναφών τεχνολογιών ως ειδικών γλωσσών-εργαλείων πρακτικής δημιουργικής έκφρασης^vi. Μια τέτοια προσέγγιση της Πληροφορικής και της Πληροφορικής Παιδείας μπορεί πραγματικά να αποτελέσει μια καρποφόρα πρόκληση για το δημόσιο σχολείο. Να προσφέρει πολύτιμα διανοητικά και πρακτικά εφόδια στη νεολαία και να διαμορφώσει ένα πεδίο αρμονικής συνύπαρξης του Τερπνού με το Ωφέλιμο.

Είναι αλήθεια, βεβαίως, ότι η Πληροφορική στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο παραμένει απομονωμένη. Χωρίς υψηλούς προστάτες παλεύει χρόνια τώρα για να σταθεί όρθια και να υπηρετήσει τη νεολαία μας. Παρά τις αστοχίες του καθένα μας προσωπικά, ως συλλογικότητα παραμένουμε προγραμματικά και με ενσυνείδητη εμμονή εκτός των μηχανισμών διαχείρισης της μόρφωσης ως “επαγγελματικής ύλης”. Συνακόλουθα, οι σκέψεις που διατυπώσαμε είναι απολύτως απίθανο να αποτελέσουν άξονες κεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Ωστόσο, έχουμε εμπιστοσύνη στο καινοτόμο πνεύμα και τη δημιουργικότητα των συναδέλφων Πληροφορικών της Εκπαίδευσης. Γνωρίζουν να λύνουν προβλήματα και συνεπώς θα βρουν τη λύση και στο πρόβλημα της ανάδειξης της ποιητικής ουσίας της Πληροφορικής κι ας παραμένει πεζό και εχθρικό το εργασιακό τους περιβάλλον.

Τούτη την ώρα που οι συσσωρευμένες επιζήμιες συνέπειες του πολιτικού τυχοδιωκτισμού δεκαετιών διαμορφώνουν μια ζοφερή πραγματικότητα που συντρίβει μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς, εμείς στέλνουμε στους συναδέλφους εκπαιδευτικούς ένα ποιητικό μήνυμα^vii αισιοδοξίας. Και τους ευχαριστούμε γιατί κρατούν ζωντανή την ελπίδα όλων μας για ένα σχολείο που θα κάνει πρώτο την αρχή για έναν καλύτερο κόσμο.

Ωσάν το έρημο δεντρί 

που 'ναι στ' αόρι απάνω 

μ’ αρέσει να 'μαι αμοναχός 

με τσοι πολλούς δεν κάνω 

Κι άμας ο κόσμος σκοτεινιά 

γεμίζει να γυρίζω 

Χαΐνης και τση χαραυγής 

τσ' ελπίδες να σκορπίζω.

Το Διοικητικό Συμβούλιο
της Ένωσης Πληροφορικων Ελλάδας
(http://www.epe.org.gr)

Ηλεκτρονική γραμματοθυρίδα επικοινωνίας: info@epe.org.gr

Σημειώσεις:

i. “Η διαδικασία προγραμματισμού υπολογιστών είναι ιδιαίτερα ελκυστική όχι μόνο επειδή μπορεί να είναι οικονομικά και επιστημονικά ανταποδοτική αλλά και επειδή μπορεί να είναι μια αισθητική εμπειρία όπως η σύνθεση ποίησης ή μουσικής.”

ii.“... κάθε αιτία που από την ανυπαρξία προχωρά στην ύπαρξη, είναι ποίηση, με αποτέλεσμα και όλα τα έργα των Τεχνών είναι ποίηση και όλοι οι δημιουργοί αυτών ποιητές.”. Με μια πιο ελεύθερη απόδοση: “Οποιοσδήποτε δημιουργεί/παράγει κάτι είναι ποιητής-δημιουργός”.

iii. Σκόπιμα αποφεύγουμε την ανάλυση του αρκτικόλεξου ΤΠΕ. Αφενός αμφισβητούμε την τρέχουσα απόδοσή του ως Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών καθώς αποκλίνει από την ορθή μετάφραση του αγγλικού ICT – Information and Communication Technologies ιδίως όσον αφορά την αντιστοιχία μεταξύ Πληροφορικής και Information. Αφετέρου ήδη παρατηρείται η τάση χρήσης του ως αυτόνομου εννοιολογικά ουσιαστικού σε φράσεις όπως: έργα ΤΠΕ, επιστήμονες ΤΠΕ, τμήματα ΤΠΕ, μάθημα ΤΠΕ κ.λ.π. κ.λ.π. Γνώμη μας είναι ότι οι ανωτέρω νεολογισμοί χρησιμοποιούνται ακριβώς για να εξοβελιστεί από το νεοελληνικό λεξιλόγιο η λέξη Πληροφορική και τα παράγωγά της.

iv. Θεωρούμε ότι το ελεύθερο λογισμικό είναι πρωτίστως στάση ζωής και όχι απλώς κίνημα (movement) όπως συνήθως προσδιορίζεται. Αυτό περιγράφεται πολύ παραστατικά στο κείμενο της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας του Richard Stallman “Ελεύθερο Λογισμικό: Ελευθερία και Συνεργασία” (http://www.gnu.org/events/rms-nyu-2001-transcript.txt)

v. “The process of preparing programs for a digital computer is especially attractive because it not only can be economically and scientifically rewarding, it can also be an aesthetic experience much like composing poetry or music.” Donald Knuth, The Art of Programming

vi. Τελείως ενδεικτικά παραπέμπουμε στο πρόσφατο (Σεπτέμβριος 2013) αφιέρωμα του περιοδικού Computer της IEEE στην Πληροφορική Παιδεία με τίτλο “Computing Education: Beyond the Classroom”. Στο εισαγωγικό σημείωμα (http://www.computer.org/csdl/mags/co/2013/09/mco2013090030.html) του αφιερώματος διαβάζουμε: “Computing is a form of expression and a tool for thinking.”

vii. Στίχοι του τραγουδιού Χαΐνης του Δημήτρη Αποστολάκη

Εργαστήρια Δεξιοτήτων. Ή: Πως να ΜΗΝ προσφέρεις Παιδεία

    Ο Βαγγέλης είναι μαθητής της Γ’ Γυμνασίου. Είναι απουσιολόγος και ήδη γνωρίζει πάρα πολλά: Διαβάζει και καταλαβαίνει τις προδιαγραφές (a.k.a. “specs”) μιας κάρτας γραφικών, ξέρει να διαβάζει και να απαντά σε μηνύματα e-mail, στο Viber, στο Messenger, να κοινοποιεί την τοποθεσία του στους χάρτες της Google και άλλα αντίστοιχα σε σχέση με τις λεγόμενες ΤΠΕ. Γνωρίζει επίσης πως αν αγοράσει ένα προϊόν στο όνομα κάποιου ελεύθερου επαγγελματία, φίλου π.χ. του πατέρα του, μπορεί να αποφύγει τον ΦΠΑ.

    Θυμάται ακόμη αυτό που έγραφε στην Α’ Γυμνασίου το βιβλίο της Οικιακής Οικονομίας, ότι δηλ. “σκοπός της οικογένειας είναι να καταναλώνει” και δεν παραλείπει να ζητά συχνά απ’ τους γονείς του ακόμη και αγαθά που δεν έχει ανάγκη· όπως π.χ. εκείνο το σούπερ κινητό με τον φωτογραφικό φακό των 48 MPixels, τα 16Gb RAM και την υποστήριξη 5G. Η εν λόγω τεχνολογία δεν έχει ακόμη “φτάσει” στην πόλη όπου ζει, αλλά τι θα γίνει αν κάποτε “έρθει” η 5G στα μέρη του και έχει ακόμη παλιό (;) κινητό που δεν την υποστηρίζει; (Εντάξει, μάλλον απίθανο αυτό το τελευταίο). Εντυπωσιακό τέλος είναι και το ότι ξέρει να κλίνει σε όλες τις πτώσεις το ουσιαστικό “καινοτομία” και να ορίζει σωστά το παράγωγο ρήμα ως: “Δημιουργώ, προτείνω ή εισάγω κάτι το πρωτοποριακό, τελείως καινούργιο ή ριζικά διαφορετικό από αυτά που υπήρχαν παλιότερα, κάτι που αποτελεί τομή σε σχέση με το παρελθόν”.

    Απ’ την άλλη πάλι, ο Βαγγέλης αγνοεί σε ποιον αιώνα περίπου διαδραματίζονται τα έπη του Ομήρου. Επίσης δεν έχει διαβάσει “κανένα βιβλίο του Σωκράτη” όπως λέει ο ίδιος όταν τον ρωτούν για τον φιλόσοφο, ενώ το όνομα Νεύτων του θυμίζει αμυδρά κάτι που είχε ακούσει στην Μελέτη Περιβάλλοντος όταν ακόμα πήγαινε στο Δημοτικό. Του φαίνονται δε γελοία κάποια ποιήματα ενός Κρυστάλλη μιας και του θυμίζουν ιστορίες για μακρινούς προγόνους, τους οποίους στο κάτω-κάτω δεν έχει καν γνωρίσει. Τέλος, το πιο βαρετό μάθημα γι’ αυτόν είναι εκείνη η “Ελένη” ενός κάποιου Ευριπίδη. (“Μα πείραζε να ήταν η Μενεγάκη”; )

    Σε ποιους άραγε οφείλουμε τα εύσημα για όλες τις παραπάνω κατακτήσεις του -κάθε- Βαγγέλη και ποιους πρέπει να κατηγορήσουμε (ΑΝ πρέπει) για τις προαναφερθείσες ελλείψεις/αδυναμίες του; Μήπως τους γονείς; Τους δασκάλους και καθηγητές του; Την κοινωνία ολόκληρη; (Κι αλήθεια, υπάρχει τέτοια; Το τελευταίο είχε ξεκάθαρα αμφισβητήσει γνωστή, μακαρίτισσα πια, Βρετανή πολιτικός).

    Η άποψη λοιπόν του γράφοντα είναι πως η λέξη “δεξιότητες” εξηγεί πολλά από τα παραπάνω, εδώ και χρόνια μάλιστα. Πιο πριν κι απ’την εποχή που μιλούσαμε για ψηφιακή αλλοτρίωση (https://bit.ly/3b9LT6r), όταν κάποιοι Πληροφορικοί διαμαρτυρόμαστε τότε, επειδή στην Ελλάδα συνέχεαν την Επιστήμη μας με δεξιότητες όπως η … δακτυλογράφηση. Πριν ακόμη η πρώτη Υπουργός Παιδείας που μίλησε για δεξιότητες πει ότι: “Οι μαθητές μας ξέρουν να χτυπάνε τα πλήκτρα” και άρα για ποιον λόγο να διδάσκονται Πληροφορική; Δεξιότητες λοιπόν! Skills. Δεξιότητες αντί Εκπαίδευσης.

    Δεξιότητες όπως είναι η ικανότητα οδήγησης τροχοφόρου, το μαγείρεμα, η κομμωτική, το κλάδεμα, το κέντημα, η συναρμολόγηση μοντέλων κ.α. Γιατί δηλ. χρειάζομαι γνώσεις (knowledge) όπου αρκούν οι δεξιότητες (skills); Με απλά λόγια, αν ξέρω να βρίσκω την ορθογραφία μιας λέξης στο βικιλεξικό (ας πούμε), γιατί πρέπει να μάθω περισσότερα σχετικά με την Γλώσσα μου; Γιατί πρέπει να μπορώ να συντάσσω κείμενα με τις σκέψεις και τα επιχειρήματά μου για ένα πρόβλημα; Εκτός αν θέλω να γίνω π.χ. δημοσιογράφος, αλλά και πάλι θα τα μάθω αυτά μελλοντικά, σε κάποιο σχετικό Κολλέγιο απ’ τα τόσα που θα ιδρυθούν. 

    Ποιος ο λόγος να φορτώνεται το σχολικό πρόγραμμα (curriculum) με τέτοια πράγματα; Άκου: Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου; Μα, δεν ξέρεις ήδη να μιλάς και να γράφεις στα 15 σου; Τι παραπάνω θα σου μάθουν επιτέλους στην “Γλώσσα”; Ή μήπως πρέπει να διαβάσεις Λογοτεχνία; Υπάρχουν άφθονα δωρεάν βιβλία ως αρχεία PDF στο διαδίκτυο. Τι θα κάνει το παιδί στον ελεύθερο χρόνο του; Άφησε λοιπόν το σχολείο να του διδάξει ουσιαστικότερα ( ; ) πράγματα που θα το βοηθήσουν να επιβιώσει αύριο μεθαύριο. Όπως π.χ. Επιχειρηματικότητα. Ή -ας πούμε- πως να βρίσκει πηγές δανεισμού. Ιδού ένα ωραιότατο θέμα για Έκθεση: “Αίτημα προς την τράπεζα”. Ή σωστότερα: “Αναζήτηση επενδυτή”.

    Αλλά και σχετικά με τις λεγόμενες “Θετικές” Επιστήμες. Τι χρειάζεται επιτέλους τόση Ευκλείδεια Γεωμετρία; Αντί να μάθω που χρησιμεύει το … βαρύκεντρο ενός τριγώνου ή πως να το βρίσκω, δεν είναι καλύτερο να μάθω πώς να βρίσκω δουλειά ή, ορθότερα, απασχόληση; Αντί να μαθαίνω μεθόδους προγραμματισμού (“διαίρει και βασίλευε”, “άπληστη μέθοδο” κλπ.), δεν είναι αποτελεσματικότερο να μάθω κατευθείαν το συντακτικό και τις βιβλιοθήκες π.χ. της Swift; Ή τέλος πάντων της όποιας “καυτής” (hot παιδιά, hot το λέμε) τεχνολογίας ζητάει σήμερα η … αγορά. Κι εν τέλει, για να μπορέσω π.χ. να χρησιμοποιήσω φτυάρι, πρέπει να ξέρω ότι αυτό είναι μοχλός 3ου είδους;

   Όλα τα παραπάνω μοιάζουν μεν λογικά, όμως η ερώτηση παραμένει: Τα σχολεία οφείλουν ή όχι να παρέχουν Παιδεία; Κι αν ναι, παιδεία δεν είναι “η καλλιέργεια της προσωπικότητας ενός ανθρώπου σε όλους τους τομείς: πνευματικό, ηθικό, σωματικό”; Έτσι τουλάχιστον βρίσκουμε στα λεξικά. Φυσικά υπάρχει και η εκπαίδευση. Δηλαδή: “Η διαδικασία μετάδοσης γνώσης και εμπειρίας καθώς και η καλλιέργεια και ανάπτυξη των δεξιοτήτων και ικανοτήτων ενός ατόμου σε σχολεία ή με άλλους τρόπους, προκειμένου να καταστεί ικανό στις επαγγελματικές και άλλες μετέπειτα υποχρεώσεις του”. Πόση από αυτήν όμως την διαδικασία πρέπει να λαμβάνει χώρα στα σχολεία και πόσα να γίνονται “με άλλους τρόπους”; Μήπως όταν οι δεξιότητες αφαιρούν χώρο και χρόνο από τις γνώσεις, περνάμε πια σε κατάρτιση αντί εκπαιδεύσεως; Μήπως -για να εξηγήσουμε και τον τίτλο του παρόντος κειμένου- χάνουμε σε μόρφωση; Δηλαδή σε ουσιαστικές γνώσεις και καλλιέργεια;

    Στο σημείο αυτό, θα αποτελούσε παράλειψη να μην αναζητήσουμε συνδρομή σε λόγια πιο καλλιεργημένων ανθρώπων, όπως π.χ. ο μεγάλος μας συνθέτης Μ. Χατζιδάκις: “Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια.” (Δικές μας οι υπογραμμίσεις).

    Ανεπίτρεπτο επίσης θα ήταν να αγνοήσουμε άρθρο (https://bit.ly/3CsSqos) ενός άλλου Ξανθιώτη, του Φιλόλογου και συγγραφέα Θανάση Μουσόπουλου. Εκεί μαθαίνουμε ότι ο Ισραηλινός ιστορικός Yuval Noah Harari (https://bit.ly/3jCy2Ky) στο έργο του: ‘21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα’ (https://tinyurl.com/m2s7dd38) γράφει σχετικά με τα της εκπαίδευσης: “Το τελευταίο πράγμα που πρέπει να δώσει μια δασκάλα στους μαθητές της είναι πληροφορίες. Διαθέτουν ήδη υπερβολικά πολλές. Χρειάζονται όμως την ικανότητα να βγάζουν νόημα από τις πληροφορίες, να μπορούν να διακρίνουν τι είναι σημαντικό και τι ασήμαντο και, κυρίως, να μπορούν να συνδυάσουν πολλές επιμέρους πληροφορίες για να φτιάξουν για ευρύτερη εικόνα για τον κόσμο”.

Θα ανταπαντήσει κανείς πως τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων συμπληρώνουν τα σημερινά προγράμματα σπουδών χωρίς να αντικαθιστούν “κανονικά” μαθήματα. Όμως πάλι τι σημαίνει αυτό; Ότι μεγαλώνει το διάστημα παραμονής των μαθητών στο σχολείο; Και αν πράγματι είναι έτσι, σε πόσο φόρτο αντέχουν τα παιδιά μας; Κι εν πάσει περιπτώσει, για ποιον λόγο πρέπει να αποκτά κανείς τόσες δεξιότητες εξ απαλών ονύχων;

Μήπως ώστε να “απασχολείται” (αντί “εργάζεται”) από νωρίς εκεί που τον/την χρειάζονται; Στα λεγόμενα sweatshops των 500€ το μήνα (αν είναι και τόσα); Και γιατί να μην έχει ακούσει ποτέ για έργα όπως π.χ. η “Αντιγόνη” του Σοφοκλή; Μήπως για να μην πολυπροβληματίζεται με όσα του ζητούν να κάνει; Τι θέλουμε τελικά από τα σχολεία και τους δασκάλους μας; Να γυρίσουν τους νέους σε μια κατάσταση η οποία θα παραπέμπει στην εισαγωγή της “Μάνας” του Μ. Γκόρκη; Ε, τότε ας κλείσουμε θυμίζοντας αυτό ακριβώς το απόσπασμα:

    “Κάθε μέρα αντηχούσε πάνω απ’ τον εργατικό συνοικισμό, μέσα στη λιγδιασμένη και γεμάτη καπνούς ατμόσφαιρα, η σφυρίχτρα του εργοστασίου. Και τότε, υπακούοντας στο κάλεσμά της, ξετρύπωναν βιαστικά, σαν φοβισμένες κατσαρίδες, απ’ τα μικρά γκρίζα σπίτια τους άνθρωποι βλοσυροί, που δεν πρόφτασαν να ξεκουράσουν τα μούσκουλά τους. Μες στο κρύο μισοσκόταδο τραβούσαν πάνω στον άστρωτο δρόμο, που έβγαζε στα πέτρινα κελιά της φάμπρικας”. (Μετάφραση: Άρης Αλεξάνδρου)