Προπαγάνδα: Η νέα τέχνη της Δημοκρατίας

Εφημερίδα Οικονομία, 9/12/2008

«Δεν θα είναι αδύνατον να αποδείξει κανείς, με επαρκή επανάληψη και την ψυχολογική κατανόηση των ανθρώπων, ότι ένα τετράγωνο είναι στην πραγματικότητα κύκλος. Δεν είναι παρά λέξεις και οι λέξεις μπορούν να πλαστούν μέχρις ότου επενδύσουν απατηλές ιδέες.» τάδε έφη Γιόζεφ Γκέμπελς, υπουργός Προπαγάνδας στη ναζιστική Γερμανία.Η νέα ενόραση - «νέα τέχνη της δημοκρατίας» - όπως είπε ο Λίπμαν- είναι ότι διαθέτουμε τρόπους όπως το θέτει ο Μπέρνεϊζ, να διαμορφώνουμε «τη δημόσια σκέψη όπως ακριβώς ο στρατός διαμορφώνει τα σώματα των στρατιωτών». Και πρέπει να το κάνουμε επειδή εμείς είμαστε οι καλοί και οι έξυπνοι και εκείνοι οι ηλίθιοι και χαζοί , άρα πρέπει να τους ελέγχουμε για το καλό τους. Και το κάνουμε επειδή έχουμε αυτές τις θαυμάσιες καινούργιες τεχνικές της προπαγάνδας.

Μια άλλη ομάδα που εντυπωσιάστηκε ήταν οι επιχειρηματίες. Οι ηγέτες τους ήταν για άλλη μια φορά πολύ ειλικρινείς. Πρέπει να επιβάλουμε στους ανθρώπους μια «φιλοσοφία ματαιότητας» και να βεβαιωθούμε ότι ασχολούνται με τα επιφανειακά στοιχεία της ζωής, όπως η κατανάλωση της μόδας. Πρέπει να επιδιώκουν αυτές που ονομάστηκαν φανταστικές ανάγκες, ανάγκες που έχουν εφευρεθεί. Εμείς δημιουργούμε τις ανάγκες και τους κάνουμε να στρέψουν εκεί όλη την προσοχή τους. Μετά δεν μας ενοχλούν, δεν είναι μες τα πόδια μας. Δεν είναι δύσκολο να δει κανείς τις επιπτώσεις, αρκετά χρόνια αργότερα.

Δεν ήταν κάτι καινούργιο. Αυτές οι ιδέες ξεκινούν με τη Βιομηχανική Επανάσταση, αλλά υπήρξε μια μεγάλη ώθηση από τη δεκαετία του 1920 και μετά. Πρόκειται για τεράστιες επιχειρήσεις κυριαρχίας και ελέγχου. Παρεμπιπτόντως, δεν είναι καθόλου εκπληκτικό. Θα έπρεπε να είναι αναμενόμενο ότι αυτές οι ιδέες αναπτύσσονται στις δημοκρατίες. Διότι στην δημοκρατία πρέπει να ελέγχεις τη σκέψη του κόσμου. Δεν μπορείς να τον ελέγξεις δια της βίας. Υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα να τον ελέγξεις δια της βίας και μιας και πρέπει να ελεγχθούν και να περιθωριοποιηθούν οι άνθρωποι, να είναι «θεατές της δράσης» όπως το έθεσε ο Λίπμαν, πρέπει να καταφύγεις στην προπαγάνδα.

Ακόμη και στα ρωμαϊκά χρόνια, τον καιρό που ο Καίσαρας ήταν ο απόλυτος άρχων της αυτοκρατορίας σχεδίαζε μεθόδους για να κρατάει τις μάζες κάτω από τον έλεγχο του. Γι'αυτό και το Κολοσσαίο είχε την τιμητική του (μιας και δεν υπήρχε ακόμη η τηλεόραση για να υπνωτίζει τον όχλο) με το θέαμα των μονομάχων, των τίγρεων, των ελεφάντων και άλλων ζώων να σφάζονται στην αρένα προς τέρψην του απλού κόσμου. Και στο τέλος ακολουθούσε τσιμπούσι με το ψήσιμο των σφαγιασθέντων ζώων και το μοίρασμα των κομματιών στον πεινασμένο κόσμο (αλλά χορτασμένο από σφαγές). Εξ'ού και η φράση «άρτος και θεάματα».

Ο Γκέμπελς πήρε αυτή την ιδέα, όπως και ο Χίτλερ, από την πρακτική των δημοκρατιών. Ο Χίτλερ είχε εντυπωσιαστεί έντονα από την αποτελεσματικότητα της αγγλοαμερικανικής προπαγάνδας κατά τη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου πολέμου και θεωρούσε όχι χωρίς λόγο, ότι εξηγούσε εν μέρει γιατί η Γερμανία έχασε τον πόλεμο - γιατί απλούστατα δεν μπόρεσε να ανταγωνιστεί τις μεγάλης κλίμακας προσπάθειες προπαγάνδας των δημοκρατιών.